Кредит төөгүзүн эдери азы хуу чок акша чээп алыры.

   Экии шуптуңарга!

   Мээң чээли/кредит төлээр үем чоокшулап орган, ам шалыңым бичии орайтады үнер хире. Дөргүл-төрелден, эш-өөрден акша-төгерикти чээксевезим-даа аргажок, ынчангаш интернеттен өске аргаларын дилеп ора "микрозайм" деп чүвеге дужа бердим. Cилерге хуу чок 4 муң акшаны канчалдыр чээп алганымның дугайында саавыр-статьямны төөгүп берейн. Бо саавыр кымга ажыктыг болурул?

• түр када (1 неделя дургузунда) чегдирер акша дилеп турар болзуңарза;
• чээлиңер төөгүзү ("кредитная история") багай болза, экижидип аарының бир аргазы;

Чээли төөгүзү багай болза

  Чээли төөгүзүн балап болбас. Ону эдип алырда чүгле чаа чээли ап алгаш, үезинде азы эртежик эгидер болза эки. Ынчангаш, адаанда бижип каан аргамны ажыглап хуу чок чээлини ап алгаш 1 неделя дургузунда тудупкаш, дедир эгидиптериңерге силерниң: "сөөлгү чээлиңер үезинде эгиткен" - деп демдеглел тыптып кээр. Ооң дузазы-биле төөгүңер экижип кээр.

Хуу чок кредит алыры

  "Микрозайм" берип турар фирмалар улуг хууга кыска үе тургузунда өреге акша берип турар. Оларның аразында бир дугаар чээлини хуу чок берип турар фирмалар база бар. Чижээ: Ezaem фирмазындан акшаны чээлиге ап болур силер.

Базым аайы-биле саавыр (инструкция)

1. Ezaem  <-- деп шөлүлгеже базыптыңар.

  Маңаа кайы хире үе иштинде, каш акшаны чээлиге алырын шилиир силер.
Бир дугаар чээли - хуу чок (2 муңдан 10 муңга чедир) 14 хонуктан 30 хонуктуң иштинде берип турар.

2. Ам чижээ, 4 муңнү 14 хонук дургузунда хуу чок чээлиге алыр дээн силер. "Сумма" - 4000, "Срок" - 14 кылдыр салып алгаш "оформить заем" кнопказын базыптыңар. (Адаанда чурукту көрүңер)

3. Дараазында силерни Регистрация арынынче шөлүптер. Ол арынны долдургаш "Регистрироваться" деп кнопканы базыптыңар.

 4. Акшаны канчалдыр шилчидерин/алырын шилиири.

  Бо арында болза акшаны канчалдыр алыксап турарыңарны шилип алыр силер:

•   Акша хереглеп турар улуска. Кызылда болзуңарза "Contact" таварыштыр перевод кылдыр чоргустуруп алырын сүмелээр-дир мен. Чүге дизе, дораан акшаны банкыдан ап алыр силер (НАРОДНЫЙ БАНК РЕСПУБЛИКИ ТЫВА Адрес: Ул. тувинских добровольцев, 18). Өске регионнарда улус "Contact-Перевод" ап болур черлерни бо арындан көрүп болур https://www.contact-sys.com/where/, азы өске алыр хевирлерин ажыглап болур силер.

• А кредит төөгүзүн эдип алыр деп турар улуска "QIWI Кошалек" шилип алырын сүмелээр-дир мен. Чүге дизе, оон дедир эгидерде дорт QIWI-ден чортуптар силер. (QIWI кошалек ажытканы дээш 30 акша база бээр, телефон "чемгерип" алыр болза артык эвес).

  Мен банк барып турбазы-биле QIWI Кошалек шилип алдым.

5. Акшаны алырының негелделерин хүлээп алыры

  Бо арынга силерге кандыг негелделер-биле акша берип турарын бижип каан. Өскээр чугалаар болза договор(керээ) чарып ап турарыңар ол. Чурукта көргүзүп кааны дег, 0%-га 4000 акшаны 14 хүнге ап тур мен.

Дараазында "Подвердить условия и получить деньги" деп кнопканы базыптыңар.

6. Улаштыр киирип турган телефонуңар дугаарынче СМС хыналда код чедип кээр. Ону киир парлапкаш, "Продолжить" деп кнопкаже базыптыңар.

Ол-ла ам чүгле 30 минут иштинде харыызын манаар силер. Бир эвес, силерге займ бээр деп харыы кээр болза бичии болганда акша шилчип кээр.

Чогум мен Москва шагы-биле 23 шакта чээлини ап турган мен. Ынчангаш акшазын чүгле эртенинде 9 шак үезинде шилчидипкеннер. Москваның ажыл шактарында алыр болза 30-60 минут ишти чедип кээр-хире.

Чурукта QIWI-кошалекче акшаның шилчип келгени:

Чээлини эгидери

Үезинде эгидерин утпазын ам база сагындырып тур мен!
"Өрениң төлевери чаагай" азы "Долг платежом красен"

1) Заем алган сайтыже кире бериңер.

2) "Мои Займы" арынында силерниң чээлиңерни канчалдыр эгидер аргаларын көргүзүп каан.

3) Эң дүрген эгидер хевири - банк картазын шилип алыңар (өске аргалар база бар, чижээ: qiwi-кошалек, "contact перевод", банк переводу).

4) Силерниң банк картаңарның медеглелдерин(данные) киирипкеш, чээлини төлептиңер.

5) Ол-ла, бичии болганда силерге "чээлини дедир эгидипкен силер" деп смс чедип кээр телефонуңарже.

Хуу чок 4000 муң акшаны алгаш, дедир эгиткеним дугайында төөгүмнү мооң-биле төндүрдүм. Кичээнгейиңер дээш четтирдим!

Cөөлгү сөс: Ам чаа чээлини база ап болур силер, ынчалза-даа арай ийи дугаар чээли хуулуг.
Саң-хөө дугайында аңгы арын ажыдып каан бис, ында өске аргалар база бар http://san.bodal.ru/

Тыва чаңчыл: келин кысты дилээри.

"Тыва кижиниң үш доюн эрттирериниң чуруму" деп номдан үзүндү.
...
    
ТАЙЫЛБЫР

Чер-девискээр болгаш кижилерниң социал байдалының аайы-биле куда-дой эрттирериниң, корум-чурумунда, янзы-бүрү үе-чадаларында болгаш ёзулалдарында чамдык

ылгалдар турарын ук теманы шинчилээн эртем ажылдарында демдеглеп турар. Шаандагы үени алыр болза, тыва улустуң кудалажыр чаңчылы колдуунда үш, дөрт чададан тургустунган турган. Ол дээрге, бирээде‚ уруг демдектээри болгаш аас белээ тудары, ийиде‚ малдаары азы шай бузары, үште, дүгдээри, дөртте, куда-доюн эрттирери. Уруг демдектээри деп бирги чада турбаан таварылгада, үш чада болу бээр турган. Ынчангаш улустуң "куданың

дөрт херээ" азы "куданың үш херээ" деп чугаалажыр ужуру ында.

Уруг демдектээри, аас белек тудары. Бо ёзулалды уруглар бичии‚ харын-даа кавайлыг чаш турда кылып турган. Оолдуң ада-иези кыс уругнуң, ада-иези-биле келир үеде кудалажырын дугуржуп, оларга кадак болгаш сарыг шайны белекке сунар. Оон аңгыда, тоннук пөсту, дүңзе таакпыны, чамдык таварылгаларда аътты-даа белек кылдыр бээр турган. Уруг демдектээринге, белек сунарынга хөй эвес‚ 3-4 кижи киржир, харын-даа оолдуң чүгле адазы айтырып каап болур турган. Бо чада чамдык таварылгаларда турбайн барып болур турган. Амгы: уеде ол шуут чок.

Малдаары, шай бузары - оолдуң ада-иези уругнуң ада-иезинге малды, келинниң ачазынга ооң шилип алганы аътты бээр. Уругнуң талазындан кудээзинге аът бээр. Ону "кудээ аъды" дээр турган.

Дугдээшкин - оолдуң ада-иези оглу-биле уругнуң аалынга кээр. Оол биле уругнуң кежегелерин тудуштур өрүп азы холдарын кадак-биле тудуштур баглап ёзулал эрттирер.

Дүгдээшкин соонда кудага белеткел эгелээр. Тываның чамдык кожууннарының ниити чаңчылы ёзугаар, өгнү болгаш ооң иштики дериг-херекселин келинниң талазы белеткээр болганындан ол тала "селик" чыып, дөргүл-төрелинден херек чүүлдерни дилеп чыып алыр чораан. Тывалар бот-боттарынга дузалажыр чаңчылдыг болгаш, аал бүрүзү дузаны көргүзер турган. Күдээниң талазы шыырак болза, уругнуң талазынга дузалажып, өг иштин, харын-даа кенниниң каасталгаларын болгаш‚ идик-хевин безин дааражып бээр чораан.

Тывага буддизм калбаа-биле нептереп, турумчуй берген соонда, куда ёзулалдарынга ооң эртер хүнүн лама-башкылардан айтырып алыры немежип келген. Лама-башкының айтып берген хүнүнде уругнуң улузу ону оолдуң аалынга чедирер - моон соңгаар ол кыстың база аал-ораны болур. Аалдан үнүп чорупканда, бүрүн каасталгалыг куда хевин, думаалайын кеткен келин кижиниң аъдының дынын чоок эр төрели кижи тудуп чоруур. Чер ортузу чедип келгенде азы оолдуң аалынга чоокшулап келгенде, оолдуң улузу кел чыдар кудаларын уткуп шайладыр.

Куда ёзулалы уругнуң ачазынга улуг айыжы кадак, авазынга бичежек сержи кадак, бүдүн шай‚ тоннук пөс дээн чижектиг белектерни берип тудускан соонда эгелээр. Тыва чон шаандан бээр мал-маган азырап чораан болгаш, дөрге чаңгыс хөй ужазын салып каар турган. Өгленип

турар аныяктар боттарының өөнге олурар, улуг улус аразынче кирип, аай-дедир маңнажыр, көскүлеңнээр хамаанчок, арага безин амзавас чораан.

Дараазында хүн келин уруг оолдуң ада-иезиниң өөнге кирип, оларга ак сүттү сунуп база ол өгнүң одунга мөгеер турган. Ооң соонда безин келин кижи ол өгнүң дөрүнче эртпес, бээлериниң мурнунга бажын, буттарын чанагаштап көргүзүп болбас турган. Бо бүгү анаа-ла ужур эдерткен эвес, ханы кижизидикчи болгаш философтуг уткалыг. Тывалар келин кижиниң беглериниң, кунчугларыныңмурнунга бодун шын алдынарындан аңгыда, ооң кижизиг, томаанныг, хүндүлээчел болгаш кежээ, шудургузун үнелээр чораан. Күдээ кижиге хамаарыштыр база-ла ындыг: уругнуң талазы ажылгыр, кежээ, хүндүлээчел, "улугну улуг деп, бичени бичии деп билир" кудээлиг болурун уругнуң талазы күзээр.

Чиңгине тыва куданың каш-каш чадалардан, хөй янзы ёзулалдардан тургустунганының бир чылдагааны - ол үеде кижилерниң уруг-дарыын аңгылаарынга херек чүүлдерни тыптынып, куданы бодамчалыг белеткеп алырынга  четчир үе херек болганы-биле холбаалыг. Бо чорук,

бир талазында, ынчангы үелерниң байдалы-биле холбаалыг-даа болза, өске талазында, кудашкыларның бот-боттарынга хүндүткелиниң бир янзы илерээшкини болур.

  Дүгдээшкин - оолдуң ада-иези оглу-биле уругнуң аалынга кээр. Оол биле уругнуң кежегелерин тудуштур өрүп азы холдарын кадак-биле тудуштур баглап эрттирер ёзулал.

1.Келин кыстың ада-иези-биле таныжары

1. Таныжылга ёзулалын уругнуң ада-иезиниң аалынга (бажыңынга) эрттирери чугула. Ресторан, кафе, столовая чижектиг хөй-ниити чемненилге черлери тыва чаңчылдарга дүүшпес болгаш кудашкыларның чоок таныжып, шөлээн чугаалажып хөөрежиринге улуг-ла таарымча чок.

2. Таныжылга ёзулалынга уругнуң, оолдуң эң чоок кижилери: ада-иези, улуг улустарындан даайы, даай-авазы, ачазының талазындан угбазы азы акызы чижектиг кижилер киржир.

3. Таныжып баарда, уругнуң ада-иезинге (азы чоок кижилеринге) бир ужа-төштү кадак-биле кады сунуп бараалгаар. Ооң соонда оолдуң талазындан бир улуг кижи сөс ап, келген херээн чугаалап, эккелген аъш-чемин чооглап чииринче чалап, баштайгы сөңнү уругнуң ада-

иезинге сунар.

4. Кудашкыларның бир дугаар ужуражылгазы кончуг улуг ужур-уткалыг болур, ынчангаш таныжылга ёзулалын топтуг-томаанныг, ийи таланың аразынга хүндүткелдиг болгаш кичээнгейлиг байдалга эрттирер. Хөй арага-дары ажыглаары ук ёзулалдың ужур-утказынга, эчис сорулгазынга моондак тургузуп болур, ынчангаш ону аъш-чемниң дээжизи кылдыр хүндүлеп, уруг-дарыынга экини күзеп, йөрээп четтирери күзенчиг.

5. Таныжылга ёзулалын эрттирген соонда, уругну айтырып келиринге таарымчалыг үезин дугуржур. Сөөлгү үеде ону кылырынга таарымчалыг эки хүннү, каш кижиниң, кымнарның ынаар баарын лама-башкылардан айтырып алыр апарган.

2. Келин кысты айтырары (дилээри)

1. "Келин кысты азы уругну айтырары" деп ёзулалды амгы үеде "арага кудары" деп адап турары шын эвес, ону ынчаар адавас ужурлуг. Тыва улуста кудаларындан дурген-не "уруувус бердивис" деп сөс аптар дээш оларга эмге-хаяажок арага-дары сыгап, буу-хаа ёзулал эрттирер

чаңчыл чок. 

2. Уруг айтырган черге кайы-хамаанчок хөй кижичыгбас, эң чоок төрелдерин, улуг назылыг өгбелери, кады-кожаларын чалап алыр.

3. Оолдуң талазындан уругнуң ада-иезинге кадак-биле бир ужаны, төштү, торгу пөс-биле ораап каан калбак шайны тутсур. Өске төрелдеринге ужа-төш тутсуру албан эвес. Кудаларындан белекке алган шайын уругнуң ада-иези ёзулалга киржип керген чоок төрелдеринге бичии кезек-кезек кылдыр бускаш, үлеп бээр чораан. Ооң утказы - шай белекке алган кижилер аныяктарның кудазының белеткел ажылынга дузалажырын хүлээнип алганы

болур. Оолдуң төрелдери келин кыска белектиг бооп болур. Өске төрелдерге тускай белектерни сунары албан эвес.

4. Кудаларын хүндүлеп шайлатканының соонда, куданы кажан дүжүрерин дугуржуп алыр. Куданы эрттирер хүнүн, шагын лама-башкылардан айтырып алыр.

...

Р.S: Төрел билбес - түрээр, төөгү билбес - төөрээр.

(Админ): Кичээнгейиңер дээш четтирдим! :)

Тыва Республиканың Минздрав-тың чиңгине сайтызынче чажыт (анонимно) билдириишкин бижип болур бе?

   Экии, хүндүлүг чон!

Май 23-те бистиң сайтывыстың "Bk"-да группазынга ажыглакчыдан мындыг айтырыг келген.

Айтырыг долузу-биле: "Здравствуйте, минздравче анонимно сайтызынче бо районный эмчилерге хамаарышкан жалобтар киирип болур чеве, можно анонимно) спасибо заранее". 

Салдынган айтырыгга харыы бээр дээш, оралдажып, баштай Минздравтың чиңгине сайтызының адрезин дорааан тып алдывыс: http://www.minzdrav.tuva.ru/. Улаштыр ол-ла чиңгине сайтче чагаа бижиир "интернет-приемная" деп арга-биле Минздравче айтырыывыс чоргустувус.  Түңнелинде айтырыывыска харыы июнь 20-де e-почта таварыштыр келген. 

Долу харыыны силер-биле үлежип тур бис:

Айтырыыңар дээш четтирдивис! Ажыл-агыйыңар бүдүнгүр-ле болзунам! 

Сайтывыс адрези: bodal.ru

"Вк"-да группавыс: http://vk.com/bodalru

Чаш уругнуң төрүттүнгенинде база 3 харлыында эрттирер дою.

"Тыва кижиниң үш доюн эрттирериниң чуруму" деп номдан үзүндү.

...

I.

ЧАШ УРУГНУҢ ТӨРҮТТҮНГЕНДЕ БАЗА

3 ХАРЛЫЫНДА ЭРТТИРЕР ДОЮ

1. Төрүттүнген чаш уругнуң дою

    Тыва кижиниң аажы-чаңы төрүмелинден-не төлзүрек, ижинниг ава божуур деп барганда, ону чоок кижилери кичээнгейлиг карактап, кадыының байдалын айтырып, сагыш човап, үргүлчү омак-сергек болуп, багай чүүлдерни сеткилинге чоок албайн, бүгү бодалын келир үеде төрүттүнер төлү кадык-шыырак болурунче угландырарын күзеп, сеткилин чугаалажыр.

    Төрүттүнген чаш уруг элээн доругуп, ооң иези быжыгып келген соонда, уруг дою деп ёзулалдың бирги чадазын эрттирер.

    Уруг дою — төрүттүнген төлүнге бараалгаткан, өг-булениң кежигүннерин болгаш чоок кижилерин хаара тудуп, өөрүшкүнү илереткен өг-бүлеге эрттирер байырлал болур. Олчазы чүү болганын улус кончуг сонуургаар. Ынчангаш, ол байырлалга чыглып келген кижилерниң аразынга, төрүттүнген чаш уругга ат тыпсыры-биле "Ат адаар" деп мөөрей хевирлиг ёзулалды эрттирер турган. Кижи бүрүзү бодунуң адаар дээн адын адап бээрге, чаш төлдүн ада-иези хөй аттар аразындан бир атты шилип алыр. Чаш уругга ат тывыскан кижи, ол хүнден эгелеп, ол уруг өгленип-баштангыже чедир, онзагай харыысалгалыг болур. Азы, чок болза, ада-иези боттарының, баш бурунгаар шилип алган адын чыглып келген чонунга таныштырып, оларның чүүлдүгзүнгенин азы чөшпээрелин чедип алыр турган.

    Амгы үеде шажын-чүдүлгениң сайзырааны-биле, төрүттүнген чаш уругнуң ада-иези дуган-хүрээге барып, лама-башкылардан сүме айтырып, ат чалап алыры чаңчыл болуп бар чыдар.
    Оол уругга бир янзы йөрээл болгаш тускай ат бээр.
    Чаш уруг төрүттүнерге ооң келир үеде чуртталгазы эки, каң кадык, аас-кежиктиг болзун дээш, алгыш-йөрээл күүседир. Ол йөрээлдерни оол уругнуң азы кыс уругнуң төрүттүнгениниң аайы-биле, улуг назылыг чоок кижилери кылыр турган.

    Оол уруг төрүттүнген болза, эң улуг назылыг чоок төрели болур эр кижи йөрээл салыр:

            Пар ыяш баглааштыг болзун!

        Бажын саваан аъттыг болзун!

Ал-боду сөөккүр болзун,

     Давып-самнап өзер болзун!

        Дөр сыңмас төрелдиг болзун,

                    Дөргүн сыңмас бода малдыг болзун!

                 Өдек сыңмас шээр малдыг болзун,

          Ойнап-хөглээр өөрлүг болзун!

      Каңгай эзер олуттуг болзун,

            Кара киш кежи бөрттүг болзун!

       Эвилең чаңныг үрен болзун,

          Экер эр бооп чурттаар болзун!

 Улуг кижи көрүп каанда,

            Орук чайлап хүндүлээр болзун!

    Уруг чашты көрүп каанда,

              Бажын чыттап чассыдар болзун!

    /Сотпа Ойлуевич сактып алганган, 1901-1976 чылдарда чурттап чораан. 1973 чылдың, август 3 чаазында дыңнап бижээн. Чөөн-Хемчик кожуун Хөндергей сумузу/.
  
    Оол уруг төрүттүнерге, бурун өгбелер ол чаш амытан кадык-шыырак, чазык-чаагай болгаш биче сеткилдиг кижи болурун алгап-йөрээп каарын бо алгыш көргүзүп турар.
  
    Кыс уруг төрүттүнерге, бир янзы уткалыг мындыг хевирлиг йөрээлди эң улуг назылыг, чоок төрели болур херээжен кижи салыр:    

               Үнер хүндүс үнген-дир сен,

              Кыс бооп төрүттүнген-дир сен!

     Ус-куш дег шевер болзун,

           Улуг назын назылаар болзун!

                       Анай, хураган кодан сыңмас болзун,

                 Акы, дуңмазы өг сыңмас болзун!

  Оду-көзү өшпес болзун,

    Оюн оя чурттаар болзун!

             Каттыраңнаан чаңныг болзун,

    Каас-коя хептиг болзун!

         Чассыг-хоюг үннүг болзун,

         Саяк аъттыг кадын болзун!

    /Донгак Барыкаан Хуралбайевна  сактып алганган, 1898-1975 чылдарда чурттап чораан. 1973 чылдын август 5 чаазында дыңнап бижээн. Чөөн-Хемчик кожуун. Хөндергей суур/.

    Кыс бооп төрүттүнген төл чараш, эвилең болгаш кээргээчел болзун дээн күзел бо йөрээлдиң утказы бооп турар.
    Допчулап чугаалаарга, тыва кырганнар бодунуң ыдыктыг чагыын чаш уруг кавайда чыдырда-ла, йөрээл дамчыштыр берип каар чаңчылдыг турган.
    Уруг доюнга холбаштыр мындыг бир чүүлдү билип алыры чугула. Тыва ёзуда каң-кадык болгаш угаан сарыылдыг кандыг-даа кижи төл чок кырып өлбес, чер кырынга изин истээр төлүн арттырар ужурлуг. Чамдык таварылгаларда, төлзүрээн өг-бүле уруг дилеп аар, амгы үеде бичии уруглар бажыңындан хоойлу ёзугаар азырап алыр.
    Хөй чылдарда төл чок чурттаан өг-бүле, чаш уруг азырап алган таварылгада, уруг дилеп азы алганынга амырап, уруг доюн эрттирип болур. Уруг азырап алганынга бараалгаткан дой, уруг төрүттүнгенинге бараалгаткан дой-биле бир дөмей.
  
    Уруг доюн эрттирип турда, аъш-чем элбек болгаш ёзулалды эки шынарлыг, чараш кылдыр эрттирер. Хөй арага-дары ажыглаары база эзирик турары хоруглуг. Чүге дээрге, чаш уругнуң доюн канчаар эрттиргенинден ооң келир үеде канчаар амыдырап-чурттаары дорт хамаарылгалыг.
    Тыва кижиге төлдүг болуру эң улуг аас-кежик, ынчангаш уруг дою өг-бүлеге өөрүшкүлүг байырлал болур.

    Уруг дою - төрүттүнген төлүнге тураскааткан, өг-бүлениң кежигүннерин болгаш чоок кижилерин хаара тудуп, өөрүшкүнү илереткен өг-бүлеге эрттирер байырлал.

2. Бичии уругнуң бажының дүгүн кыргыырының дою

    Баш дүгүн кыргыырының дою - уруг үш харлап чорда болур. Үш харлаан уругнуң, ада-иези оглунуң азы уруунуң бажының дүгүн кыргыдар хүннү тускай айтырып алыр.
  Бичии уругнуң бажының дүгүн кыргыдарының кол ужуру болза, үш харлаан уругну өнчүлендирери болур. Бажының дүгүн кыргыткан хүнүнде төрелдериниң болгаш чоок кижилериниң берген мал-маганы база эт-севи ол чаш-амытанның шуут өнчүзү бооп артар. Чижээлээрге, кандыг-бир чылдагаан ужун, уругнуң доюнда айтып берген иртти дөгерип чиир дээн болза, ол чаш амытандан айтырар, ооң орнунга өске малды айтып бээр.
    Үш харлаан уругнуң бажының дүгүн кыргыыр хүнге чалаттырып келир кижилер ол кыстың азы ол оолдуң даай-авалары, даайлары, күүйлери, кырган-авалары, дөргүл-төрели болгаш күзелдиг кижилер болур.
   Хачыны актап алыр, ол болза тудазынга ак пөс азы ак кадакты баглап алыры-дыр, ооң соонда бизин арылдыр артыжаар. Оол уругнуң эң улуг назылыг даайы кижи ооң бажын кыргыыр. Даайы кижи актаан хачыны алгаш, ол оолдуң бажын чассыдыр суйбагылааш, ооң бажын үш долгандыр демги хачыны хүнгээр алзы кыйбадыр. Оон ам даайы кижи чаш оолдуң бажының оң талазындан бир шымчым дүктү үзе кыргааш, авазынга тутсуп бергеш, мындыг хевирлиг йөрээл сөстерни чугаалаар:
    - Чаш үреним, бажың дүгүн баштай кыргыдым. Мен ышкаш узун назылыг боор сен. Сеңээ кулуннуг бора бени белекке бээр-дир мен. Ооң соонда ол кырган йөрээл салыр:

Ак дээрим, өршээзин,

Актаан хачым өршээзин.

Тос дээрим, өршээзин,

Тос ада-үрени мандызын.

Кезер дээш кеспедим,

Кедизинде бажының дүгү чаагай болзун.

Кыргыыр дээш кыргывадым,

Кырыыже дээр бажың дүгү дүшпезин 

Эр бооп доругуп өзер болзун.

Эзерлиг аътты мунар болзун.

Эгинниг чүве эннешпес болзун.

Эрбенниг ааска алыспас болзун.

Назы-хары мен дег узун болзун. 

Аксы-дылы мен дег тоолчу болзун.

Уйгу-хавы болбас болзун.

Улуг сеткил сеткивес болзун. 

    /Куулар Кенденчик Сембилович сактып алганган, 1904-1975 чылдарда чурттап чораан. 1973 чылдың август 5 чаазында дыңнап бижээн. Чөөн-Хемчик кожуун. Хөндергей суур/.

    Үш харлыг чаш төлдү хуузунда өнчүлүг кижи кылдыр йөрээп кааны ол.
  Кыс уруг үш харлаанда, хамыкты мурнай даай-авазы актаан хачыны туткаш, бажының дүгүн кыргыыр.
  -Өшкү саар чүвем! Мен ышкаш узун назылыг бол, уран-шевер бол. Сеңээ белек кылдыр бызаалыг инекти бээр-дир мен - деп, ол чугаалааш, бир шымчым кескен дүктү кыс уругнуң иезинге берип каар. Ооң соонда даай-авазы йөрээлин салыр:

Ак сүдүм чаштым.

Ак орууң алгадым.

Кыргыыр дээш кыргывадым,

Кыраан назыныңда бажың дүккүр болзун.

Куъдун Эмегелчин ээрен

Хумагалап турар болзун. 

Кулактары дыыжы болзун,

Карактары көскү болзун.

Бора хек дег ыраажы болзун, 

Мочурга дег өзүген болзун.

Торлаа дег өргүн болзун.

Тогдук дег чараш болзун.

Чон кайгаар шевер болзун.

Чораан чоруу бүдүнгүр болзун.

Улуг кижи көргеш, шайын хайындырар болзун.

Уруг кижи көргеш, курудун сунар болзун.

/Донгак Барыкаан Хуралбайевна сактып алганган, 1898-1975 чылдарда чурттап чораан. 1973 чылдың август 9 чаазында дыңнап бижээ. Чөөн-Хемчик кожуун. Хөндергей суур/.

Үш харлаан уругнуң бажының дүгүн кыргаан хүнде, ооң ада-иезиниң өөнге четкилеп келген дөргүл-төрелдер ол чаш амытанның бажының дүгүн бир шымчымны кыргааш, хире-шаа-биле белектерни бээр. Кыргып каан дүктү хаш хап иштинге суккаш, авазы кижи сыртыының иштинге шыгжап алыр. Ооң соонда үш харлаан уругнуң бажының дүгүн кыргаан төрелдерин болгаш чыглып келген кижилерни мага хандыр шайладыр, эъттедир - ону уруг дою дээр.
Уруг дою дээрге үш харлаан уругнуң хуу өнчүлүг болганын байырлап турары ол болур.
  Шаанда үш харлыг оол азы кыс уругнуң бажының дүгүн кыргаанда, белек айтыры база ужурлуг: адазы ыяап-ла төлдүг азы эжеш мал айтыр турган. Кулуннуг бе бергеш, кулунчактың адын Калчан-Шилги, бызаалыг инек бергеш, бызаазының адын Дөңгүр-Ак, хураганныг хой бергеш, хураганын Саарзык-Мыйыс‚ анайлыг өшкү бергеш, анайын Хертеш-Мыйыс деп адаар турган.
  Үениң сайзыралының аайы-биле ада-иезиниң үш харлаан оглунга азы уруунга бээр белектерниң утка-шынары өскерли берген. 
  Үш харлыг уругнуң бажының дүгүн кыргышкан өске кижилер чүнү белекке бээрин боттары билир. Оол уруг болза, эр кижиниң эдилелин болгаш эт-херекселин бээр. Кыс уруг болза, ава кижиниң эдилелин болгаш хер-херекселин бээр.
  Бажының дүгүн кыргыткан оол болгаш кыс уруг белекке алган мал-маганын боду карактажыр, ада-иезинге дузалажыр, топтуг-томаанныг болгаш дыңнангыр бооп өзер. Оол уруг, кыс уруг белекке алгылаан эдилелдерин болгаш хер-херекселин кырыыжеге чедир камнап эдилээр. Оол уруг, кыс уруг өзүп келгеш, тускай өг-бүле тудар, ынчаарга үш харлыында бажын кыргыткаш, белекке алгылаан эт-херексели база мал-маганы бодунуң хуузунда өнчү-хөреңгизи бооп артар. Үш харльхг чаш амы-танның мал-маган чүзүнү таныптар апаары, эт-севинге хумагалыг болуру база ада-иезиниң ажыл-хожулунга дузалажы бээри - бистиң эрте-бурунгу өгбелеривистен дамчып келген чаагай чаңчыл.

    /Василий Уйнукайның "Баш дүгүн кыргып тургаш" деп 1989 чылдың сентябрь 8-те "Шын" солунга парлаттынган чүүлүнден шилип алдынган/.

    Бичии уругнуң бажының дүгүн кыргыдарының кол ужуру болза, үш харлаан уругну өнчүлендирери.

    Ук ёзулалдарны төөгү эртемнериниң доктору, тыва хамнарның бүгү назынында Президентизи, Нью-Йорктуң эртем академиязының чиңгине кежигүнү, "Американың хамнаашкынның шинчилел фондузунуң хамнаар чоруктуң Дириг Эртинези" деп хүндүлүг аттың эдилекчизи М.Б. Кенин-Лопсанның "Тыва чоннуң бурунгу ужурлары" - деп номундан ушта бижээн.

...

ГОСУСЛУГИ сайтызынга Кызыл хоорайның садиктеринче оочурлап туруп алыры.

          Экии, номчукчу!

Бистиң www.bodal.ru сайтывыска  мындыг айтырыг келген: "Садикче интернет таварыштыр кайы сайтыга оочурлаарыл, айтып бериңерем?"-деп, ол айтырыгның харыызын силерге тодаргай харыы кылдыр бижип берээли.

1) Сайтын адрези: https://www.gosuslugi.ru/;
Ол сайтыны ажыглаарда бүрүткедип(регистрация) алыры албан.(Бүрүткедип алыр дүрүмнерни кичээнгейлиг номчуңар).

2) Сайтче кире бергеш "Ваше местоположение"деп кезекке Российская Федерация-->Република Тыва--> г.Кызыл дээш шилип алыңар. (Чижээ: адаанда чурукта).

3) Улаштыр "Электронные услуги--> Департамент по образованию Мэрии города Кызыла Республики Тыва дээш шилип алыңар. (Чижээ: адаанда чурукта).

4) Дараазында "Прием заявлений, постановка на учет и зачисление детей в детские сады города Кызыла" деп кезекче кире бериңер. (Чижээ: адаанда чурукта).

5) Ооң түңнелинде мындыг арын көстүп келир. Аңаа "Получить услугу" деп кнопкаже базыптыңар. (Чижээ: адаанда чурукта).

6) Сөөлүнде үнүп келген билдириишкинниң(заявление) формазын долдургаш чортуптуңар. (Чижээ: адаанда чурукта). 

Кичээнгейиңер дээш четтирдим! Ажыл-херээңер бүттүнгүр болзунам!!! :)

Ай санында эң хөй баллдыг ажыглакчыларга бичии белээвис.

Февраль 2015-та мөөрей төнүп каан!

  Bodal.Ru сайдывыста бо айдан эгелеп, ажыглакчыларывыска бичии белек белектеп алдывыс.

  Сайдывысты ажыглааны дээш силерге баллдар бээр. Ай санында эрткен айның мурнакчыларын сайт "Айның мурнакчылары" арынынга санап үндүрүп экээр.

  Белектер:
  - 1 дугаар чер алган кидиге 300 акша;
  - 2 дугаар чер алган кижиге 200 акша;

  Бүрүткел бижииңерде бижип каан э-чагааңарче бижиптер бис.

  Белекти шилчидери:
  - телефонуңарче;
  - Яндекс.Деньги;

  Удуп алырда чүү херегил?

1. Бүрүткел бижик ажыдып алыры http://bodal.ru/register;
2. Сайткы ажыглап эгелээр ол-ла;

  Баллдарны канчалдыр чыып алырыл?

• Бүрүткел бижик ажытканы: 100 балл;
• Айтырыг салганы: 20 балл;
• Харыыланы:  40 балл;
• Силерниң харыыңар эң эки кылдыр шилитингени: 300 балл;
• Айтырыңарга харыыны эң эки кылдыр шилиири: 30 балл;
• Айтырыгларыңарга болгаш харыыларыңарга бадылалдар дээш база баллдар санатынар;

Чуруктан бижик үндүрүп алыры.

Сөөлгү "Халас чер" дугайында статьявыста "Министерство Экономики РТ"-ден келген чагааны парлап каан бис.

Ынчалза-даа министерстводан чедип келген харыы парлап каан бижиктиң чуруу хевиринде болган. Ам ол чурукту чамдык улус номчуп шыдавас болган дыр.

Ону барымдалааш, чуруктан дүрген бижик уштуп алырын айтып берейн.

1. http://www.onlineocr.ru/ сайдынче кире бериңер;
2. "Выберите файл"-че базыпкаш бижиктиг чурукту шилип алыңар;
3. "Загрузить" кнопказын базыптыңар;
4. "Язык распознавания" киирилдезинде "Русски язык" шилип алгаш;
5. "Выходной формат" киирилдезинге бижикти кандыг хевирге үндүрерин шилип алыңар (бистер Text Plain txt шилип алдывыс);
6. "Введите код" киирилдезинче чанында чурукта кодту киириптиңер;
7. "Распознать Текст" кнопказын базыптыңар;

 Ол-ла бижииңер белен. Чуруктуң шынары эки болза колду бижик шын болур, багай болза чамдык үжүктер шын эвес боор.

 Улуу-биле четирдивис, өске айтырыгларыңар бар болза сайдывыска айтырарынче чалаар дыр бис.